Kościół pw. Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny w Klępsku ustanowiony Pomnikiem Historii!

Rozporządzenia w sprawie ogłoszenia nowych Pomników Historii zostały ogłoszone przez Prezydenta Andrzeja Dudę.

Oprócz kościoła w Klępsku Pomnikami Historii zostały uznane: Radiostacja w Gliwicach, kościół ewangelicko-augsburski pw. Ducha Świętego zwany kościołem Pokoju w Jaworze, żelazny łańcuchowy most wiszący na rzece Mała Panew w Ozimku, założenie rezydencjonalno-urbanistyczne w Rydzynie, katedra pw. św. Stanisława Biskupa i Męczennika i św. Wacława Męczennika w Świdnicy oraz zespół kościoła ewangelicko-augsburskiego pw. Świętej Trójcy zwanego kościołem Pokoju, Święty Krzyż – pobenedyktyński zespół klasztorny oraz przedchrześcijańskie obwałowania kamienne na Łysej Górze, zespół opactwa benedyktynów w Tyńcu, a także zespół opactwa cystersów w Wąchocku.

Pomnik Historii to jedna z form ochrony zabytków o wyjątkowym znaczeniu dla historii i kultury Polski. Formuła ta funkcjonuje od 1994 r. Ostateczną decyzję o wpisaniu zabytkowego obiektu na listę Pomników Historii podejmuje prezydent. Obecnie jest to 60 zabytków szczególnej rangi.

Kościół pw. Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny w Klępsku w opracowaniu Narodowego Instytutu Dziedzictwa.

Wartość zabytku

Kościół pw. Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny w Klępsku, jedna z najstarszych zachowanych świątyń ewangelickich w tej części Europy, wyróżnia się wybitnymi wartościami historycznymi, artystycznymi i naukowymi. Świątynia, pierwotnie katolicka, następnie przebudowana i zaadaptowana do potrzeb lokalnej społeczności ewangelickiej, stanowi ważne materialne świadectwo wielonarodowej i wielowyznaniowej historii ziem polskich, których kolejni mieszkańcy inkorporowali dorobek kulturowy oraz spuściznę materialną poprzedników, wzbogacając tym samym lokalne dziedzictwo kulturowe.

Kościół w Klępsku jest ważnym źródłem dla historii drewnianej architektury sakralnej. Według najnowszych badań, w swojej strukturze budowlanej zawiera jeden z najstarszych zachowanych elementów drewnianej świątyni w konstrukcji zrębowej w Polsce. Jest ponadto jednym ze starszych szkieletowych kościołów protestanckich na terenie kraju. Zabytek stanowi interesujące połączenie gotyckiego typu drewnianego kościoła wiejskiego charakterystycznego dla architektury późnego średniowiecza oraz wczesnej świątyni protestanckiej z typowymi dla niej rozwiązaniami funkcjonalnymi i programem ideowym.

 Najcenniejszym walorem artystycznym zabytku jest w pełni zachowana dekoracja malarska i snycerska wnętrza, dzięki której świątynię zalicza się do czołowych realizacji luterańskich doby reformacji w Europie Środkowowschodniej. 117 malowideł wkomponowanych w architekturę kościoła oraz opatrzonych 90 inskrypcjami, jest niezwykle cennych nie tylko z punktu widzenia historii sztuki. Wartościowe pod względem ikonograficznym realizacje, które charakteryzuje bogactwo tematów, motywów oraz wątków narracyjnych, stanowią również kompendium wiedzy na temat luterańskiej myśli religijnej. Świątynia posiada wysokiej klasy elementy wyposażenia wnętrza, m.in.: manierystyczną chrzcielnicę z 1581 r., ambonę z 1614 r. oraz gotycki ołtarz z ok. 1400 r. (rozbudowany w XVII w.). Włączenie w nowożytne wnętrze średniowiecznej nastawy ołtarzowej stanowi niezwykły dokument łączności duchowej i kulturowej dawnej parafii katolickiej i jej protestanckich sukcesorów.

Kościół wyróżniawyjątkowy autentyzm zarówno architektury, jak i wystroju i wyposażenia wnętrza, a także jedność stylowa i spójność koncepcji artystycznej. Wartość zabytku podkreśla fakt, iż w obecnie rzymskokatolickim kościele zachowane i pielęgnowane są wszystkie elementy wyposażenia z okresu kultu luterańskiego.

Historia

Na podstawie badań dendrochronologicznych przeprowadzonych w 2006 r. przyjmuje się, iż pierwotny drewniany kościół w Klępsku został zbudowany w latach 1367-1377, natomiast  najstarsze wzmianki na temat świątyni w źródłach pisanych pochodzą z 1421 r. Niemal przez dwa stulecia, aż do czasów reformacji, kościół był siedzibą wiejskiej katolickiej parafii podlegającej diecezji poznańskiej.

W 1537 r. ziemia sulechowska, na terenie której leży Klępsk, weszła w posiadanie Margrabiów Brandenburskich, zaś w 1576 r. świątynię przejęli lokalni ewangelicy. Pierwszym pastorem parafii był Baltazar Nevius z Lubska, który zainicjował  długotrwały proces adaptacji budynku do potrzeb nowego kultu. W pierwszym etapie dokonano przebudowy średniowiecznego kościoła zrębowego na szkieletowy z zachowaniem wschodniej ściany prezbiterium. Do 1593 r. (data widoczna jest na renesansowym fryzie wieńczącym ściany nawy) ukończono prace budowlane obejmujące m.in. montaż empor w nawie, budowę przedsionka ze schodami prowadzącymi na empory oraz murowanej zakrystii z emporą w drugiej kondygnacji. Równolegle z prowadzonymi pracami budowlanymi przystąpiono do wykonania wystroju malarskiego wnętrz i wyposażenia świątyni do potrzeb liturgii protestanckiej. Znaczna część tych prac przeprowadzona została pod kierunkiem kolejnego pastora Stefana Holstein z Sulechowa pełniącego swoją funkcję w latach 1603-1622. W 1657 r. wzniesiono istniejącą do dziś wieżę kościelną, w miejscu i na wzór wcześniejszej, która spłonęła w czasie wojny trzydziestoletniej.

Wnętrze kościoła wraz z pełnym wyposażeniem przetrwało w stanie niemal niezmienionym od XVII w. do czasów współczesnych. Do nielicznych ingerencji dokonanych po I wojnie światowej zaliczyć można przemalowanie parapetów obu kondygnacji empor na wschodniej ścianie kościoła oraz aranżację tzw. loży rodziny Philipsborn, której ściany pokrywają modernistyczne malowidła przedstawiające Adama i Ewę w Raju. Po II wojnie światowej kościół w Klępsku został przejęty przez katolików i obecnie stanowi filię katolickiej parafii Łęgowo.

Opis

Kościół w Klępsku położony jest na wzniesieniu, przy drodze z Babimostu do Sulechowa. Na częściowo zadrzewionym terenie przykościelnym znajduje się kaplica grobowa rodziny Philipsborn z 1. poł. XX w. – ślad po nieużytkowanym od 1945 r. cmentarzu. Całość od północy, zachodu i południa otoczona jest kamiennym murem.

Orientowany kościół składa się z głównego korpusu nawowego, nieco węższego i niższego prezbiterium zamkniętego prostokątnie oraz wieży od strony zachodniej. Bryłę obiektu uzupełnia murowana zakrystia przy północnej ścianie prezbiterium. Nawa i prezbiterium przykryte są dwuspadowymi dachami krytymi gontem, wieża kościoła zwieńczona jest wysokim iglicowym hełmem. Ściany wschodnia i zachodnia, o konstrukcji wieńcowej, od wewnątrz pokryte są gliną, natomiast dłuższe północna i południowa, o konstrukcji szkieletowej, wypełnione są cegłą. Pod zakrystią znajduje się kolebkowo sklepiona krypta.

Najcenniejszy elementem kościoła jest bogaty, wielobarwny wystrój malarsko-snycerski oraz wyposażenie wnętrza. W prezbiterium znajduje się gotycki ołtarz z figurą Matki Boskiej z Dzieciątkiem koronowanej przez anioły i otoczonej gronem świętych, uzupełniony o predellę przedstawiająca Ostatnią Wieczerzę oraz grupę Ukrzyżowania w zwieńczeniu. Z okresu przebudowy kościoła pochodzi chrzcielnica dekorowana scenami figuralnym i cytatami z Pisma Świętego. Uzupełnieniem programu teologicznego ołtarza i chrzcielnicy jest bogato dekorowana ambona z rzeźbiarskimi przedstawieniami czterech ewangelistów, działaczy reformacyjnych - Marcina Lutra i Filipa Melanchtona oraz wizerunkiem Trójcy Świętej na podniebieniu baldachimu. Program ikonograficzny ambony rozwinięty został w dekoracji parapetów empor. Parapet najstarszej południowej empory dekorowany jest scenami Stworzenia Pierwszych Rodziców, parapet empory zachodniej - cyklem przedstawień inspirowanych tematyką Dziesięciorga Przykazań. Dwie empory północne w prezbiterium ozdabia cykl malowideł odnoszący się do cudów Chrystusa oraz wielkich grzeszników stanowiących wzór szczerej pokuty, zaś emporę południową w prezbiterium - personifikacje zmysłów oraz przedstawienia odnoszące się do chwały życia wiecznego. Wspomniane sceny oddzielone są od siebie kolumienkami, a całość uzupełniają elementy ornamentyki roślinnej i geometrycznej. Trzecim członem ideowym dekoracji kościoła są malowidła stropów nawy i prezbiterium. Na stropie nawy ukazano proroków i apostołów oraz personifikacje cnót chrześcijańskich i kardynalnych. Najbardziej złożony program ikonograficzny charakteryzuje przestrzeń prezbiterium: na górnej części zachodniej ściany szczytowej znajduje się scena Sądu Ostatecznego, na wschodniej ścianie szczytowej Zwiastowanie, a pomiędzy nimi, na grzbiecie pozornego sklepienia kolebkowego, na rozgwieżdżonym niebieskim tle ukazane zostały wizerunki czterech ewangelistów, scena Zmartwychwstania oraz typologicznie zestawione sceny ze Starego i Nowego Testamentu. Wewnątrz kościoła występuje 90 inskrypcji umieszczonych na obrazach i płytach kamiennych - w przeważającej większości teksty religijne, będące komentarzem do ilustracji malarskiej. Występują również inskrypcje związane z właścicielami wsi oraz fundatorami, którzy przyczynili się do artystycznego wzbogacenia kościoła. Do oryginalnych elementów wyposażenia wnętrza należą ponadto bogato dekorowane stalle.